Column: Verantwoordelijk, respect en trots

Ik heb er een hekel aan als iemand ‘normen en waarden’ gebruikt in plaats van ‘waarden en normen’. Het lijkt mij dat je eerst voor een waarde gaat, voordat er een norm opgeplakt wordt. Het vooropstellen van normen maakt de regel belangrijker dan de waarde en dat mag volgens mij nooit een uitgangspunt zijn. Ik begrijp het overigens wel. Het is vele malen gemakkelijker om te bedenken wat je (niet) wilt en wat je ergens van vindt, dan te bedenken waarom je iets wilt of waarom je iets vindt. Maar als we ons nu eerst eens bedenken waarom we iets willen of waarom we iets vinden, misschien kom je dan wel tot een hele andere norm.

Foto: Kelly Sikkema

Ik heb het afgelopen schooljaar voor de verandering eens een zeer nuttige training gehad. Het doel van de training was het komen tot een eenduidige aanpak voor de groeiende groep moeilijkere leerlingen. Bij de eerste bijeenkomst had de trainer alle regels van onze school uitgeprint: drie A4’tjes vol met de regels uit de schoolgids en de lijst met aparte leerling- en docentenregels. Er stonden dubbele, soms tegenstrijdige en onduidelijke regels in. We hadden door de jaren heen een heleboel normen verzameld, maar de waarden uit het oog verloren. Hij vroeg ons na te denken over wat wij nou echt belangrijk vonden om onze leerlingen mee te geven. Wij kwamen op drie waarden uit: verantwoordelijkheid, respect en trots.

Het komend schooljaar gaan wij met onze leerlingen in gesprek over deze waarden. We vertellen niet welke normen daarbij gelden, maar wij leggen uit wat deze waarden betekenen. Als leerlingen weten waarom wij als leraren iets willen en waarom we ergens iets van vinden, dan zijn ze slim genoeg om te bedenken welke normen daarbij horen en zullen ze zich daar op eigen initiatief aan houden.

Het “normen-en-waardendebat” aangezwengeld door Jan-Peter Balkenende bestaat dit jaar 15 jaar. Hoewel het onderwerp nog altijd op de politieke agenda staat, zijn we er in onze pluriforme samenleving geen steek mee opgeschoten. Het is een flutdebat waar we direct mee moeten stoppen. Ik word er moe van om telkens te lezen dat de “gewone Nederlander” last heeft van een “vroeger was alles beter-complex” met als oplossing een soort patriottisme. Misschien zouden we kunnen stoppen met de ander de norm op te leggen en laten we een samenleving bouwen op waarden als verantwoordelijkheid, respect en trots. Iedereen mag daar dan zelf zijn eigen invulling aangeven.

Deze column verscheen eerder in het vakblad maatschappij & politiek.